Het tegenwoordig steeds belangrijker te worden. We moeten ons bewust worden van de impact die wij als mens hebben op de omgeving. Aan de ene kant lijken we niet meer heen kunnen om thema’s als duurzaamheid en klimaatverandering. Aan de andere kant lijkt het alsof jongeren steeds minder in de natuur aanwezig zijn. Maar in hoeverre klopt dat beeld? Als Groene Trainees thema natuur lijkt starten we daarom het project ‘Lighten up your landscape’ We spraken met verschillende mensen uit het Van Gogh Nationaal Park, die ons nieuw licht wierpen op de vragen als; wat is verbinding met de natuur precies? Waarom is dit belangrijk? En zijn er verschillende manieren waarop die verbinding vorm kan krijgen?
Om deze vragen te kunnen beantwoorden moeten we misschien eerst naar het concept ‘natuur’ kijken. Wat betekent ‘de natuur’? Wat omvat dit concept in onze visie? Daarover gingen we in gesprek met Joyce Sengers, directeur van Natuurbegraafplaats De Utrecht. Zij gaf ons een interessante visie op haar ideeën over de natuur, en liet ons zien hoe deze ideeën tot uiting komen op de Natuurbegraafplaats.
Wat is natuur? In eerste instantie lijkt dat misschien een vrij simpele vraag. Natuur is het bos, de natuurlijke habitat van herten, vossen en zwijnen. Natuur is het weiland, waar koeien languit liggen te grazen op de uitgestrekte velden. Natuur is het kanaal, waar kikkers langs de oever tijdens de paarperiode een kwakend concert vormen. En natuur is de vogel, die in de wintertijden met diens soortgenoten naar warmere oorden trekt. Over het algemeen zullen de meeste mensen het erover eens zijn dat dit natuur is. Misschien is het interessanter om te vragen; wat hoort er volgens ons niet bij de natuur? Deze vraag werd ons een tijdje geleden gesteld tijdens een workshop met als onderwerp ‘luisteren naar het landschap’. Voor sommige mensen is natuur alleen dat wat wild is, het liefst nog niet aangeraakt door mensen handen, of waar de natuur op z’n minst hun eigen gang kan gaan.
Wellicht kunnen we een stukje dieper gaan kijken. Voor de mens is het namelijk fijn om alles wat we om ons heen zien te categoriseren. Het liefst zo simpel mogelijk, in twee opties. Als we de natuur zien als alles dat ‘wild’ is, vallen onze huiskamerplanten en huisdieren dan niet onder natuur? En als we de natuur zien als alles dat ‘leeft’, hoe zit het dan met bijvoorbeeld de wateren of een dode boom, die een ecosysteem vormen voor allerlei organismen. Natuur is een term die iedereen kent, die vaak gebruikt wordt en waar iedereen een beeld bij heeft. Maar wanneer we er dieper op in gaan, blijkt het al snel een heel moeilijk concept. Door dit soort versimpelde categorieën lijkt de mens erg los te staan van het concept ‘natuur’. Het lijkt in ons denkbeeld vergroeid geraakt dat we onszelf distantiëren van natuur. We zetten onszelf boven de natuur en kunnen de natuur bewerken en beheersen voor eigen gewin. Maar als wij de verbinding met de natuur weer aan willen gaan, hoe zouden we de natuur dan op een andere manier kunnen interpreteren? En welke rol speelt de mens in dit beeld?
Wij spraken met Joyce Sengers, directeur en beheerder van Natuurbegraafplaats ‘De Utrecht’. De Utrecht is een landgoed net buiten Tilburg, waar de organisatie zich voor een periode van zestig jaar in zet voor het beheren en herstellen van de natuur in het gebied. Daarnaast is het gebied opengesteld voor uitvaarten. ‘Een plek voor iedereen’, de levenden en de doden, maar waar vooral de natuur centraal staat. Het beheren van de natuur heeft wel het grootste belang. Bij elke beslissing die gemaakt wordt krijgt de natuur prioriteit. Dat brengt uitdagingen met zich mee, maar met dit concept laat Joyce zien dat het juist ook heel mooi samen kan gaan en elkaar aan kan vullen. Na 2075 stopt de begraaffunctie en dragen ze het gebied weer over aan de natuur. “We willen er ook weer een keer uitstappen”, verteld Joyce, “We gaan ervanuit dat we tegen die tijd al het mogelijke qua natuurontwikkeling gedaan hebben. Het is dan weer aan de natuur zelf”.
Vanuit haar studie landschapsarchitectuur is Joyce gespecialiseerd geraakt in begraafplaatsen. In Engeland kwam ze voor het eerst in aanraking met het concept van natuurbegraafplaatsen. Dat was voor haar een eyeopener. Het was haar wens om ook een project te doen waarbij ze voor een langere tijd op één plek te werk zou gaan. Toen ze naar een stuk grond zocht, kwam ze al snel uit bij landgoed Utrecht. Een prachtig stuk natuurgebied in het Van Gogh Nationaal Park dat verbonden is aan andere stukken natuur en onderdeel is van het natuurnetwerk (EAS). “Dit gebied ligt in een gordel van verschillende landgoederen. Ik vond het mooi om daarbij aan te sluiten”.
Voor Joyce is alles natuur. “Wij als mens zijn daar ook een onderdeel van. Ik geloof niet in de tweescheiding tussen mens en natuur”, zegt ze. “Voor mij is er vooral natuur en de mens is daar ondergeschikt aan. Juist omdat we er onderdeel van zijn, zou het vanzelfsprekend moeten zijn om daar respectvol mee om te gaan. Zodra mensen tot dat besef komen, kan er ook een diepere betekenis voor de mens ontstaan”.
Deze visie komt ook duidelijk tot uiting in de natuurbegraafplaats. Joyce laat zien dat het decor van natuur kan gebruikt worden in het ritueel om de dood heen en bij het verwerken van verlies. “Een uitvaart hier ziet er natuurlijk heel anders uit dan een uitvaart in een grote zaal, met techniek en apparatuur, waar we naar een diapresentatie kijken.” Waar je de symboliek mooi in terug ziet is bijvoorbeeld wanneer we de graven dichten. We leggen het zand terug in de volgorde zoals we dat op hebben gegraven, in 3 verschillende aardlagen. Dit doen we om de bodemstructuur zo min mogelijk te veranderen. Bij het dichtmaken van een graf ontstaat er een heuveltje op de plek waar de overledene ligt, niet al het zand past namelijk terug in het gat. Deze heuveltje zakt langzaam weer in. Dit is tekenend voor het rouwproces. In het begin is het rouwproces nog heel vers en heftig. Na verloop van tijd zal deze rouw verzachten, doordat nabestaanden het een plek hebben weten te geven. Deze heuveltje zand op het graf zakt dan ook langzaam in, de natuur verzacht dat en neemt het graf langzaam in zich op”.
Bovendien hebben mensen voordat ze hier begraven worden, vaak al door het bos heen gelopen. Ze weten precies waar later hun graf zal zijn. Ze hebben een relatie opgebouwd met die plek, dat maakt het vertrouwd”. Het opbouwen van deze relatie lijkt belangrijk, het gaat om wederkerigheid. Niet beheersen, maar samenwerken.
Joyce neemt ons een stukje mee over het terrein. Het is eigenlijk best indrukwekkend om te zien. Het is bijna confronterend, om al die graven op willekeurige plekken door het bos verspreid te zien, maar tegelijkertijd straalt het ook rust uit. Ik realiseer mij dat de mens/natuur tweedeling ook op traditionele begraafplaatsen tot uiting komt. Alle graven liggen georganiseerd en strak naast elkaar met een omheining van struiken. Het is ook niet een plek waar je de natuur in gaat als je er niets te zoeken hebt. Maar wanneer je een rondje loopt door het bos op dit landgoed, word je ineens aan het beeld van de dood blootgesteld. Hierdoor krijg je veel meer de bewustwording dat een mens niet alleen onderdeel is van de natuur gedurende het leven, maar ook na de dood daar nog een rol in speelt.
