Anneke Boezeman: van directeur naar patroon
Van Gogh NP: Het moet niet, maar het kan wel
Sinds eind 2018 is Anneke Boezeman betrokken bij Van Gogh Nationaal Park. Het idee was er al eerder in 2016; toen is er een bidbook ingediend bij het Ministerie van LNV om het gebied van Het Groene Woud en de Loonse en Drunense Duinen een Van Gogh Nationaal Park te maken. Nu de status van nationaal Park er is, draagt ze het stokje van directeur Regie over aan Twan Tiebosch. We blikken met haar terug op de afgelopen jaren.
Was je vanaf het begin aan boord in de rol van directeur Regie?
Nee, want er was in 2018 nog geen organisatie. Ik werd door de provincie Noord-Brabant als kwartiermaker vrijgemaakt om het geheel verder te brengen. Er was destijds wel een stuurgroep, met enthousiaste mensen zoals voorzitter Yvo Kortmann en Jan Baan, de voormalige directeur Brabants Landschap.
De uitvoeringsorganisatie, zoals we die nu kennen (met een Regiegroep, een Stichting en Parkbureau) hebben we pas in 2021 opgericht. Want je moet eerst weten wat je wilt, en dan pas de organisatie maken die dat mogelijk maakt.
Mijn opdracht was om te zorgen dat we de status Nationaal Park zouden krijgen, maar dan wel een NP 'nieuwe stijl'. In de landelijke politiek was opgeroepen om te komen tot enkele internationaal spraakmakende nationale parken nieuwe stijl, veel meer verbonden met de economie en de samenleving. Niemand wist wat dat precies inhield, dat gaf ruimte aan de opdracht. In ieder geval anders dan de 21 bestaande nationale parken in Nederland, die hoofzakelijk natuurgebieden zijn. In Brabant hebben we met Van Gogh NP inhoud gegeven aan zo’n nationaal park nieuwe stijl.
We blikken graag met je terug op de afgelopen jaren. Wat bewoog jou om deze opdracht te doen?
Voor mij persoonlijk was dit een mooie laatste opdracht zo vlak voor mijn pensioen, omdat hier een aantal werelden bij elkaar kwamen waarin ik voorheen als programmamanager had gewerkt, met netwerken en personen die ik kende. Bijvoorbeeld in de reconstructie van het landelijk gebied en de vrijetijdseconomie. Als bioloog en door mijn ervaring besef ik dat je werkt in systemen die samenhangen. En dat je dingen alleen vooruit helpt door vanuit verschillende disciplines samen de kansen te zoeken, met mensen die dat ook willen en hun nek durven uitsteken. In Van Gogh NP is dat allemaal aan de orde.
Wat is de kracht van Van Gogh Nationaal Park?
De kracht zit 'm in de vele verschillende partners. In het begin hebben we met heel veel verschillende partijen gesprekken gevoerd over wat een Van Gogh NP voor henzelf en voor Brabant zou moeten brengen en onder welke voorwaarden partners eventueel zouden aanhaken. Want boeren gaan natuurlijk niet vrijwillig meedoen als dat uiteindelijk oplevert dat ze door de status NP straks ineens worden beperkt als ondernemer. En ook overheden willen niet dat er getornd wordt aan democratisch verkregen bevoegdheden en verantwoordelijkheden.
Die gesprekken waren goud waard. De kracht van Van Gogh NP is nu dat er allerlei partners met hele verschillende achtergronden, ieder vanuit een ander motief, meedoen om het landschap te versterken met meer biodiversiteit. Te lang stonden we met de ruggen naar elkaar als het om natuur gaat. Natuur en landschap is niet alleen iets voor natuurorganisaties, maar ook anderen hebben er belang bij dat het biodiverser en steeds groener wordt. Want het maakt niets uit vanuit welk motief iemand zich dan inzet: vanwege een intrinsieke passie voor natuur, of vanwege een beter vestigingsklimaat, of vanwege een mooie, gezonde leefomgeving voor bewoners, of vanwege perspectief voor boeren op zoek naar nieuwe verdienmodellen. Daarom hebben we naast de meer voor de hand liggende partners zoals de natuurorganisaties en gemeenten bijvoorbeeld ook Eindhoven Airport en projectontwikkelaars/bouwbedrijven zoals Heijmans, Synchroon eh BPD als partners. De betrokkenheid vanuit diversiteit van belangen maakt dat er een sterkere toekomstbestendige beweging kan ontstaan.
Nog meer succesfactoren?
Een succesfactor was dat we landschapsarchitect Adriaan Geuze aan boord konden krijgen. Je hebt in zo’n proces echt een visionair nodig die een boost geeft aan het gedachtengoed. Die het groot trekt, waardoor mensen op het puntje van hun stoel gaan zitten, omdat ze ofwel geïnspireerd zijn of denken “is die man nou helemaal gek geworden?”. Anders krijg je wat je had en kom je niet vooruit. Zo’n man is Adriaan, en dat heeft uiteindelijk geleid tot ons Masterplan. We konden Adriaan betalen dankzij het rondje langs alle partners, die bereid waren om bij te dragen aan het Masterplan. Noodgedwongen door geldgebrek ontstond zo al een brede basis.
Een strategie die staat als een huis
De strategie van Van Gogh NP staat als een huis. Het allermooiste vind ik dat zij is gericht op het zoeken naar nieuwe mogelijkheden: #HoeKanHetWél?! Perspectief geeft positieve energie en zo ontstaan nieuwe kansen. Hier is zoveel behoefte aan! En er zit zoveel energie in de samenleving. Dat laat onverlet dat er natuurlijk ook gewoon wetten en regels moeten zijn van de overheid, die soms ook pijn doen. Maar naast die wetten en regels moet je ook kraamkamers hebben om te experimenteren met nieuwe mogelijkheden. Met perspectief voor boeren en andere ondernemers. Door deze strategie en aanpak, juist buiten de natuurgebieden, kan Van Gogh NP een vliegwiel zijn dat ook helpt bij al die grote opgaven waar we voor staan op gebied van bijvoorbeeld klimaat, natuur, water en woningbouw. Dat is ook een reden waarom waterschappen, gemeenten en de provincie meedoen als partner.
“ "De strategie van Van Gogh NP staat als een huis. Het allermooiste vind ik dat zij is gericht op het zoeken naar nieuwe mogelijkheden: #HoeKanHetWél?! " ”
Mensen die hun nek uitsteken
Je kunt een prima strategie hebben, maar alles staat of valt met de juiste mensen. Vanaf het begin waren er hier een aantal mensen, die erin geloofden en hun nek uitstaken. Zoals Yvo Kortmann en Jan Baan, maar nog veel meer mensen, teveel namen om hier nu allemaal op te noemen. Bestuurders en ambtenaren die participeerden in Stuur- en Regiegroepen, in ons kernteam en als ambassadeur in hun eigen organisatie en achterbannen. Ook daar een mooie weerspiegeling van de diversiteit aan partners uit de samenleving vanuit overheden, maatschappelijke organisaties en bedrijfsleven, al kan de vertegenwoordiging vanuit het bedrijfsleven nog wel wat sterker.
Wat waren moeilijke of teleurstellende momenten?
Het was natuurlijk een enorme domper toen de aanvraag met het Masterplan in 2020 door de toenmalige minister Carola Schouten werd aangehouden. Verbijstering alom, omdat we best goed hadden afgestemd met het Ministerie. “We hebben blijkbaar tegen de verkeerde boom gepiest”, hoor ik één van de trekkende wethouders uit de Regiegroep nog zeggen. Het goede nieuws was echter dat ook het ministerie verbaasd was en dat de aanvraag dus niet was afgekeurd. Alleen was wat wij wilden nog niet mogelijk met de bestaande wet, waaraan getoetst moest worden, dus daar moest eerst iets worden aangepast. Dat gaf hoop. Er waren in onze gelederen ook geluiden dat we “die status” eigenlijk helemaal niet nodig hadden, omdat we enorm geloofden in onze ambitie en aanpak. Prachtig natuurlijk, maar ik wist dat dat niet houdbaar is, en dat we die status wel degelijk nodig hadden om partners aan boord te houden en nieuwe partners, met name bedrijven, te werven. Dus zo mooi dat we nu die status hebben, dat geeft rust en duidelijkheid om langjarig door te ontwikkelen.
Wat hebben jullie toen gedaan?
Wat ik een stoer en mooi moment vond was dat we, vanuit onze overtuiging dat we met iets heel goeds bezig waren voor Brabant, in 2021 gewoon al het Van Gogh NP hebben opgericht (met een Stichting en een Parkbureau) en aan de slag zijn gegaan. Zelfbewust, ook zonder status. Aanvankelijk stond er steeds keurig Van Gogh NP “i.o.”, dat voor het ministerie “in oprichting” betekende, en voor onszelf “in ontwikkeling”. Na een tijdje hebben we het gewoon weggelaten. Humor en lef voor de goede zaak. Ik ben ook heel trots op de prachtige verbeelding in het Masterplan en onze materialen. Inhoud is belangrijk, maar het goed onder de aandacht brengen via marketing en communicatie is net zo belangrijk. De mensen verbonden aan het Parkbureau onder leiding van Frank van den Eijnden zijn hier meesters in. En ons icoon Van Gogh is daarbij natuurlijk een bron van inspiratie.
Er gebeurt al veel
Natuurlijk zijn we niet op onze handen gaan zitten om op de status te wachten. Aan de slag met de vijf focusprogramma’s, waarvan Brabants Bodem al wat langer liep. Zo mooi om te zien dat daar inmiddels al ruim 500 melkveehouders meedoen aan de Biodiversiteitsmonitor, dat is een kwart van alle melkveehouders in Brabant! Maar er loopt nog veel meer, wat jullie ook in de nieuwbrieven en jaarverslagen kunnen lezen; zoals onlangs nog de lancering van het Van Gogh NP-streeklabel, waardoor boeren die op een duurzame manier produceren meer afzet krijgen onder het motto “Eet je landschap mooi”.
Ook het programma Brabant Behaagt (“groenblauwe dooradering”) werpt zijn vruchten af: eind van dit jaar worden al de eerste heggen en hagen geplant, zodat er straks 1000 km ligt vanuit de dorpen en steden, gecombineerd met wandelpaden. Door een handige tool kunnen bedrijven gemakkelijk participeren om te vergroenen in hun eigen omgeving, door op de website te klikken naar beschikbare gronden van boeren en andere grondbezitters. Geweldig om te zien dat dit jaar al de eerste bedrijven mee gaan investeren om dit mogelijk te maken, zoals ASML en Natuurhuisje. En dit is nog maar een begin.
We hebben samen met andere partijen Europese middelen binnengehaald voor het programma Brabant Beleeft over duurzaam toerisme. Boomkwekers hebben hun nek uitgestoken in het Programma Brabants Versailles en er lopen activiteiten in Brabant Groeit in woon- en werklocaties. Ook de Van Gogh NP Academie heeft al zijn vruchten afgeworpen: ik hoop dat iedereen in het nieuwe jaar de documentaire De Onderstroom gaat bekijken.
Dit interview is niet de plek om alle highlights te noemen, maar er komen zulke mooie verbindingen tot stand. Ook met ontwerpers en kunstenaars, die via onze partner KunstLoc worden gekoppeld aan opgaven. Daar ben ik trots op, want het bewijst dat de strategie werkt en meerwaarde biedt. Al is dat nog niet altijd voor iedereen even zichtbaar en moet er echt nog heel veel gebeuren.
Eindelijk dan, de status?
Het heeft nog drie jaar geduurd voordat het beleid van het ministerie was aangepast. Dat was wel lang hoor, en gaf onzekerheid waardoor het lastig was om in zo’n lange tussentijd alle partners aan boord te houden. We konden ook niet echt aan de slag naar bewoners, want daarvoor is echt zekerheid over de status nodig. Geduld dus, want het gras gaat niet harder groeien door eraan te trekken. Uiteindelijk heeft het Ministerie ons behoorlijk de ruimte geboden in het nieuwe Beleidsprogramma en de zogenaamde Beleidsregel. We kunnen nu het Masterplan uitvoeren, waarbij de helft van het gebied het feitelijke Nationaal Park is dat voldoet aan alle criteria voor natuur en landschap. Daaromheen ligt een groot samenwerkingsgebied waarin wordt samengewerkt onder de vlag van het NP. Het rijk dringt er ook bij bestaande Nationale Parken op aan om in een groter gebied buiten het NP samen te gaan werken, maar wij doen dat dus al vanaf de start omdat dat ons past. Als Brabants partners hebben wij de afspraak om voor de focusprogramma's en de budgetten die daarvoor worden binnengehaald, geen onderscheid te maken tussen feitelijk NP en samenwerkingsgebied: iedereen mag meedoen aan de focusprogramma’s.
Marketingtrucje?
We waren heel blij en opgelucht om de status NP in oktober dit jaar eindelijk echt te krijgen. Er kwam erg veel mooie publiciteit, maar ook een aantal cynische geluiden die vonden dat het Van Gogh NP alleen een marketingtruc zou zijn om meer toeristen te trekken. Door die kritiek kregen we gelukkig extra podium in radioprogramma’s als Dit is de Dag en Spijkers met Koppen. Daar kon onze voorzitter Martijn van Dam de kritiek van enkele ecologen goed weerleggen. Er zijn desondanks nog steeds mensen die nu ze weten wat het Van Gogh NP inhoudt, zeggen dat ze dit een geweldige ontwikkeling vinden, maar kritiek hebben waarom dit moet met het etiket NP. Dan ben ik eigenlijk al helemaal tevreden. Dan denk ik: het moet niet, maar het kan wél. Ook van het ministerie en van de IUCN. Het werkt, en is van grote meerwaarde in een stedelijk gebied zoals hier in Brabant, met een mix van veel natuur, boerenland en ook 1,5 miljoen mensen. Zonder de 'uitvraag' voor NP nieuwe stijl destijds was deze ontwikkeling nooit tot stand gekomen. En het gaat tenslotte om het resultaat, dat we de komende jaren steeds meer zullen zien. Ik snap de angst voor uitholling van het begrip Nationaal Park: maar het Van Gogh NP heeft al meer dan 50% natuur en ook nog 25 % mooi landschap. En we zorgen natuurlijk dat bezoekers worden geleid naar de plekken waar je moet zijn. Met een partner als VisitBrabant zijn we in Brabant voorzien van goede tools om mensen de weg te wijzen.
Vanaf januari 2025 ben je patroon van Van Gogh NP. Hoe zie je deze rol voor je?
Ik vond het een eer en mooie erkenning om tot patroon benoemd te zijn. Een traditioneel woord dat nu blijkbaar ook een genderneutrale betekenis heeft gekregen. Het maakt het voor mij mogelijk om nog met een dun draadje legaal verbonden te blijven aan deze mooie ontwikkeling. Sowieso door aanwezig te zijn op de Ateliers die twee keer per jaar plaatsvinden, en misschien kan ik op enig moment nog iets betekenen, uiteraard zonder mijn opvolger Twan Tiebosch voor de voeten te lopen. Het beeldje dat ik kreeg is van de bukkende boerin van Van Gogh. Sommigen zijn onder de indruk van de geweldige kont van deze hardwerkende vrouw, maar de officiële lezing is dat het een arenleester is die de restjes opraapt die na het oogsten van het graan op het veld zijn achtergelaten. Als patroon loop ik voortaan niet meer voorop maar achteraan in de rij, om daar nog iets zinvols te doen als het zo uitkomt.
Wat wens je voor de toekomst?
Nu de status binnen is, is het na vijf jaar een goed moment en ook tijd voor een frisse wind in Van Gogh NP. Ik ben blij dat er een goede opvolger klaarstaat die met ons geweldige kernteam en de Regiegroep en de nieuwe voorzitter Joyce Vermue nu verder aan de slag gaat. Want er is nog heel veel te doen, eigenlijk begint het nu pas, ook al staat er al veel in de steigers om te kunnen gaan oogsten. Ik wens iedereen veel succes en wens vooral dat het Van Gogh NP steeds groener, mooier en vitaler wordt, met heel veel boeren, en verbonden met de steden en dorpen.
